Umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, może zawrzeć z przyszłym spadkodawcą każda osoba w ogóle należąca do kręgu spadkobierców ustawowych (zstępni, małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy), a nie tylko taka osoba, która w danej chwili jest do tego kręgu zaliczana (np. rodzeństwo może się zrzec dziedziczenia pomimo życia dzieci przyszłego spadkodawcy). Zgodnie z art. 1048 KC, spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim, przy czym umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
Zrzeczenie tylko za życia spadkodawcy
Zrzec się dziedziczenia w drodze umowy z art. 1048 KC można tylko za życia przyszłego spadkodawcy; umowa zawarta przez pełnomocnika po śmierci mocodawcy – spadkodawcy – będzie umową nieważną, podobnie nie sposób od zawartej umowy odstąpić po śmierci spadkodawcy, czy żądać jej rozwiązania.
W myśl art. 1048 KC przedmiotem zrzeczenia się jest dziedziczenie ustawowe po przyszłym spadkodawcy, umowa taka nie prowadzi jednak do całkowitej utraty zdolności dziedziczenia, a także nie wyłącza możliwości dojścia do dziedziczenia po spadkodawcy podstawie testamentu. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jest skuteczna bez względu na to, jak długi czas upłynął pomiędzy chwilą jej zawarcia a datą śmierci spadkodawcy.
Zawarcie takiej umowy powoduje, że spadkobiercy ustawowi oraz – jeżeli sama umowa nie wyłącza tego skutku – Ich zstępni są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Jest to z jednej strony skuteczny sposób na upewnienie się przez przyszłego spadkodawce, że uprawnione osoby nie będą dochodziły zachowku od osoby, która zgodnie z jego zamierzeniem ma objąć cały spadek np na podstawie testamentu. Warto jednak pamiętać, że w takim przypadku spadkobiercami ustawowymi staje się dalsza rodzina (np. zstępni rodzeństwa rodziców) której obecność jest obowiązkowa przy sporządzaniu przed notariuszem aktu poświadczenia dziedziczenia, z którymi bardzo często nie utrzymuje się już kontaktu. Podobnie w sądzie przy złożeniu wniosku stwierdzenie nabycia spadku należy podać adresy i numery PESEL wszystkich spadkobierców ustawowych, co często jest bardzo trudne ze względu na zupełny brak kontaktu.
Warto również pamiętać, aby w przypadku gdy śmierć potencjalnego spadkobiercy (który według woli spadkodawcy miał dziedziczyć cały spadek z pominięciem innych spadkobierców i z wyłączeniem ich prawa do zachowku) nastąpi przed śmiercią spadkodawcy umowę o zrzeczenie się dziedziczenia rozwiązać jeszcze za życia spadkodawcy. W innym przypadku może nas spotkać niemiła niespodzianka w postaci wyłączenia bliskiej rodziny od dziedziczenia na rzecz dalszych, nieznanych członków rodziny spadkodawcy bądź gminy czy Skarbu Państwa.