Zachowek

Zachowek to przewidziana w kodeksie cywilnym forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie względem spadkobierców powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej.

Uprawnionymi z tytułu zachowku, a więc osobami które mogą wystąpić do spadkobierców z żądaniem o jego zapłatę są wyłącznie: małżonek i zstępni zmarłego (a więc dzieci, wnuki itd.), a jeśli zmarły nie miał dzieci – jego rodzice. Oznacza to, że roszczenie o zachowek nie przysługuje np. rodzeństwu zmarłego. Nie będą oni jednak mogli dochodzić swoich roszczeń w przypadku jeśli zostały w postępowaniu sądowym uznane za niegodne, nadto uprawnień do zachowku nie mają osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy,małżonek wyłączony od dziedziczenia w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to okazało się uzasadnione oraz osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.

Małżonek i zstępni lub rodzice spadkodawcy mają prawo żądania od spadkobierców zachowku lub uzupełnienia zachowku w sytuacji, kiedy sami dziedziczą, ale ich udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku lub jeżeli zostali wyłączeni od dziedziczenia, nie otrzymali go w innej postaci, niż powołanie do dziedziczenia (np. w postaci dokonanych za życia spadkodawcy darowizn).

Wysokość zachowku

Uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy, oraz małoletniemu zstępnemu należy się 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.

Doliczanie darowizn

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (np. okolicznościowych prezentów.) Nie dolicza się również tych darowizn które były dokonane przez spadkodawcę na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo osobami uprawnionymi do zachowku dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. Zatem darowizny dokonane na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku dolicza się przy obliczaniu zachowku bez względu na to, jak dawno zostały dokonane.

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Oznacza to, że roszczenie to nie przejdzie np. na rodzeństwo spadkodawcy, jeśli jego rodzice zmarli, ani na małżonka zmarłego dziecka spadkodawcy, ale przejdzie na dzieci zmarłego dziecka spadkodawcy.

 

 

od 1 maja 2016 roku działka rolna tylko dla rolnika

Od 1 maja 2016 roku nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny.

Działka rolna tylko dla rolników – zgodnie z tekstem ustawy z dnia 31 marca 2016 roku o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw, która została przekazana pod obrady Senatu zgodnie z art. 52 regulaminu Sejmu w kwestii obrotu nieruchomościami rolnymi wprowadzone zostaną z dniem 30 kwietnia 2016 roku w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Jeżeli nabywana działka rolna albo jej część ma wejść w skład wspólności majątkowej małżeńskiej wystarczające jest, gdy rolnikiem indywidualnym jest jeden z małżonków – oznacza to, aby nabyć ziemię rolną w jakikolwiek sposób, co do zasady trzeba być rolnikiem indywidualnym, czyli osobą fizyczną, będącą właścicielem lub dzierżawcą użytków rolnych nieprzekraczających powierzchni 300 hektarów, posiadającą określone przez ustawę kwalifikacje rolnicze i zamieszkała w gminie, gdzie położona jest jedna z nieruchomości rolnych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego.

Osoba nie spełniająca tych przesłanek nie będzie mogła nabyć żadnej działki oznaczonej symbolem klasoużytków „R” która nie została wyłączona z produkcji rolnej z produkcji oraz nie znajduje się na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne, bez względu na to, czy znajduje się ona na obszarze miasta czy też poza. Ograniczeniu temu będą podlegać więc,  potocznie, wszystkie R-ki w miejscach, dla których gmina nie uchwaliła miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Wyjątki dotyczyć będą nabycia :

– przez osobę bliską zbywcy (wyłącznie zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione),

– w wyniku dziedziczenia oraz zapisu windykacyjnego,

– jednostkę samorządu terytorialnego, Skarb Państwa lub działającą na jego rzecz Agencję,

– osoby prawne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania;

– na podstawie art. 151 kc (przekroczenie granic działki przy budowie) lub art. 231 kc (budowa na cudzym gruncie),

– w toku postępowania restrukturyzacyjnego w ramach postępowania sanacyjnego.

Nabycie nieruchomości rolnej przez inne podmioty może nastąpić za zgodą Prezesa Agencji.

Zgoda wyrażana jest w drodze decyzji administracyjnej, wydanej na wniosek:

1) zbywcy, jeżeli:
a) wykaże on, że nie było możliwości nabycia nieruchomości rolnej przez podmioty, o których mowa w ust. 1 i 3,
b) nabywca daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej,
c) w wyniku nabycia nie dojdzie do nadmiernej koncentracji gruntów rolnych;
2) osoby fizycznej zamierzającej utworzyć gospodarstwo rodzinne, która:
a) posiada kwalifikacje rolnicze,
b) daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej,
c) zobowiąże się do zamieszkiwania w okresie 5 lat od dnia nabycia nieruchomości na terenie gminy, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych, która wejdzie w skład tworzonego gospodarstwa rodzinnego.

 

 

Testament czy darowizna ?

Testament czy darowizna ? Klienci często zwracają się z pytaniami dotyczącymi podziału ich majątku pomiędzy dzieci – nie wiedzą, czy zrobić to w formie darowizny, czy spisać testament. Jaka forma jest lepsza?

By odpowiedzieć na powyższe pytanie należy poznać różnice pomiędzy testamentem i darowizną.

Różnice pomiędzy testamentem i darowizną

Darowizna jest umową zawieraną pomiędzy darczyńcą a obdarowanym za życia darczyńcy. Mocą tej umowy darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego z własnego majątku. Obdarowany musi wyrazić zgodę na przyjęcie świadczenia – wykluczone jest zatem obdarowanie kogoś bez jego wiedzy lub zgody. Z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanego darczyńca może wykonaną darowiznę odwołać w terminie 1 roku, od kiedy o rażącej niewdzięczności obdarowanego się dowiedział.

Podstawową cechą darowizny odróżniającą ją od testamentu jest przejście prawa własności na obdarowanego jeszcze za życia darczyńcy – z chwilą podpisania umowy darowizny zmienia się właściciel rzeczy, co może spowodować sytuację, że np. rodzice będą zamieszkiwać w mieszkaniu należącym już do ich dzieci. Nowy właściciel może również nabytą rzecz sprzedać czy zastawić. Na rzecz darczyńcy w umowie darowizny można ustanowić dożywotnią służebność mieszkania, która da darczyńcom prawo zamieszkiwania w zbywanych lokalu, a której ujawnienie w dziale III księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości jest sygnałem dla potencjalnego nabywcy, że lokal którym jest zainteresowany musiałby nabyć wraz z mieszkańcami.

Testament jest jednostronnym rozrządzeniem osoby na wypadek śmierci. Jest to zatem jednostronne oświadczenie woli testatora, w którym powołuje do całości, bądź części spadku osobę lub osoby. Testament sporządzony w jednej z dozwolonych prawem form (własnoręcznym pismem, notarialnej, i innych) wywołuje jednak skutki dopiero z chwilą śmierci jego testatora –   prawa i obowiązki przejdą na spadkobierców z chwilą jego śmierci.  Testator do końca życia zachowuje zatem prawo własności swojego majątku i może nim swobodnie dysponować, w każdej chwili może również testament odwołać lub zmienić.

Zarówno sporządzając umowę darowizny jak i testament należy pamiętać o zachowku czyli uprawnieniu najbliższej rodziny przysługującemu zstępnym (dzieci, wnuki, prawnuki itp.), małżonkowi, a gdy zstępnych nie ma – również rodzicom spadkodawcy.  Uprawnieni mogą domagać się od spadkobiercy testamentowego lub od obdarowanego zachowku, czyli części majątku spadkodawcy w wysokości ½ lub 2/3 udziału spadkowego, który otrzymaliby w drodze dziedziczenia ustawowego, czyli gdyby testamentu nie było bądź gdyby wcześniej konkretny składnik nie został wyprowadzony z majątku spadkodawcy w drodze darowizny.

 

Wyjazdowe czynności notarialne

Wyjazdowe czynności notarialne, czyli te które odbywają się poza siedzibą kancelarii, to wyjątek przewidziany przez ustawodawcę w ustawie Prawo o notariacie.

Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo o notariacie, notariusz dokonuje czynności notarialnych w kancelarii notarialnej. Jest to zasadą, od której ustawodawca przewidział wyjątek §2 powołanego przepisu. Wskazano bowiem, że czynność notarialna może być dokonana także w innym miejscu, jeżeli przemawia za tym charakter czynności lub szczególne okoliczności (np. w domu, szpitalu czy areszcie).

Szczególne okoliczności

Pojęcie „szczególnych okoliczności” nie zostało zdefiniowane. Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń wskazał jednak, że ocena szczególnych okoliczności nie może być dowolna i nie oznacza swobodnego korzystania przez notariusza z możliwości dokonywania czynności notarialnych poza kancelarią. Oznacza to, że notariusz oraz strony czynności notarialnej nie mogą kierować się tylko swoją chęcią czy wygodą. Wola stron i zgoda notariusza na dokonanie czynności poza kancelarią nie jest wystarczającą przesłanką uznania ich za „szczególne okoliczności”, o których mówi prawo o notariacie. Obowiązujące przepisy nie dają notariuszowi swobody w podejmowaniu decyzji czy czynność notarialna ma być dokonana w kancelarii czy też poza nią. Ten drugi przypadek jest wyjątkiem. Jak się jednak okazuje, notariusze, chcąc być konkurencyjni na rynku, coraz częściej dokonują czynności notarialnych

Szczególne okoliczności to m.in. zły stan zdrowia klienta, problemy z poruszaniem się czy pobyt w miejscu, z którego nie ma możliwości swobodnego wyjścia (areszt, więzienie). Notariusz może również udać się na walne zgromadzenie spółki czy zebranie wspólnoty mieszkaniowej.

Obecnie dokonywanie czynności notarialnych poza kancelarią bez uzasadnienia jest przewinieniem zawodowym i naruszeniem zasad kodeksu etyki zawodowej, zagrożonym karą dyscyplinarną (m.in. upomnienia, nagana, kara pieniężna).

Dziedziczenie w ułamkach

Z uwagi na to, że często klienci pytają dlaczego z postanowienia spadkowego po małżonku i rodzicu bądź z aktu sporządzenia dziedziczenia wynika, że odziedziczyli – przykładowo – udział wynoszący 1/3 części, natomiast w księdze wieczystej są wpisani jako współwłaściciele w udziale wynoszącym 1/6 wyjaśniamy:

Dziedziczenie składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków:

– majątek wspólny małżonków, o ile nie zawarli za życia umowy o wyłączenie wspólności ustawowej małżeńskiej, to wspólność łączna, czyli bezudziałowa – oznacza to, że w jej trakcie nie można określić wysokości udziału, jaki przysługuje każdemu małżonkowi.

– w chwili śmierci jednego z małżonków cały ten wspólny majątek dzieli się co do zasady na pół, chyba że spadkobiercy zażądają ustalenia innych udziałów. Jedna połowa pozostaje z mocy prawa przy małżonku, który pozostał przy życiu i stanowi od tej chwili jego majątek osobisty, natomiast druga połowa podlega dziedziczeniu przez wszystkich spadkobierców – dla naszego przykładu będzie to małżonek, który pozostał przy życiu i dwoje dzieci.

– zatem udział 1/3 jest to udział w 1/2 która podlega dziedziczeniu, stąd też finalnie jest to udział 1/6 w przedmiocie, który wchodził do majątku wspólnego małżonków.

DZIEDZICZENIEZatem efektem końcowym dziedziczenia przedstawionego na grafikach jest sytuacja, w której w przedmiocie stanowiącym wcześniej składnik majątku wspólnego małżonków małżonek pozostający przy życiu ma udział wynoszący 4/6 – w tym udział 3/6 nabyte z mocy prawa z chwilą śmierci małżonka i udział 1/6 nabyty w drodze dziedziczenia po nim, a każde z dwójki dzieci ma udział wynoszący po 1/6 części.

Notarialny Rejestr Testamentów

Notarialny Rejestr Testamentów utworzony został przez Krajową Radę Notarialną i funkcjonuje od dnia 5 października 2011 roku.

Celem prowadzenia Rejestru jest między innymi zminimalizowanie ryzyka, że ostatnia wola Spadkodawcy pozostanie albo nieznana dla spadkobierców, albo też że testament zostanie odnaleziony długo po zakończeniu się postępowania spadkowego.  Rejestr pozwala – bez dodatkowych poszukiwań – odnaleźć po śmierci Spadkodawcy informację o sporządzonych
i zarejestrowanych przez niego testamentach.

Notarialny Rejestr Testamentów

Przedmiotem zarejestrowania w Rejestrze mogą być zarówno testamenty w formie aktu notarialnego jak i testamenty własnoręczne, o ile zostały złożone w depozyt u notariusza, również te sporządzone przed dniem 5 października 2011 roku – wypis testamentu notarialnego w należy wówczas okazać notariuszowi, który naniesie na nim stosowną wzmiankę, zaś testament własnoręczny musi zostać przed rejestracją w Kancelarii zdeponowany.

Wpisu do Rejestru dokonuje notariusz na podstawie wniosku Testatora złożonego w treści testamentu notarialnego albo – w przypadku testamentów własnoręcznych – w osobnym protokole notarialnym. Niezwłocznie po sporządzeniu testamentu albo protokołu, jeżeli testator złożył stosowny wniosek, notariusz rejestruje testament w Rejestrze ujawniając następujące informacje:  numer wpisu, datę wpisu, datę i miejsce sporządzenia testamentu, imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza sporządzającego testament lub protokół, imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia Testatora oraz jego numer PESEL.

Wpis pozostaje niejawny za życia Testatora, a sam Rejestr nie jest dostępny publicznie. Uzyskać informację z Rejestru o istnieniu zarejestrowanych testamentów albo o ich braku uzyskać można wyłącznie w kancelarii notarialnej. Wniosek o udzielenie informacji z Rejestru złożyć może sam testator, albo każda osoba po okazaniu notariuszowi odpisu aktu zgonu testatora lub innego dokumentu stwierdzającego jego zgon.

Umowa o alimenty w formie aktu notarialnego

Zgodnie z treścią art. 138  Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, strony mogą ustalić obowiązek alimentacyjny w drodze zawartej umowy notarialnej. W tym celu należy z osobą zobowiązaną do świadczeń alimentacyjnych  ustalić wysokość alimentów, termin oraz sposób ich płatności.

Umowa notarialna o ustalenie obowiązku alimentacyjnego powinna zawierać poza określeniem stron, osoby uprawnionej z tytułu alimentów, wysokości alimentów, terminu i sposobu ich przekazania również kwestię naliczania odsetek w przypadku opóźnienia płatności oraz ewentualnie zapis o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez dłużnika.

Akt notarialny zawierający oświadczenie dłużnika alimentacyjnego o poddaniu się egzekucji  jest tytułem  egzekucyjnym, który pozwala wystąpić wierzycielowi do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności. W przypadku, gdy dłużnik przestaje płacić ustalone notarialnie alimenty tytuł egzekucyjny wraz klauzulą wykonalności  staje się tytułem wykonawczym, który pozwala na skierowanie sprawy do komornika w celu wszczęcia egzekucji z majątku dłużnika ( np. z osiąganego wynagrodzenia za pracę).

Umowa alimentacyjna może być w każdej chwili zmieniona lub rozwiązana, a zawarcie Umowy nie wyłącza drogi sądowej w zakresie ustalenia lub zmiany zobowiązania alimentacyjnego. W żaden sposób jednak polskie prawo nie pozwala na zrzeczenie się w imieniu osoby uprawnionej świadczeń alimentacyjnych.

Umowa majątkowa małżeńska

Umowa majątkowa małżeńska to wyjątek od zasady przewidzianej w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, zgodnie z którym z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstaje między małżonkami wspólność ustawowa. Wyjątkiem jest sytuacja, w której tzw. nupturienci już przed zawarciem związku małżeńskiego zawarli umowę, że w małżeństwie ich będzie obowiązywał inny niż ustawowy ustrój majątkowy. Jeżeli umowa majątkowa została zawarta przed zawarciem małżeństwa, wówczas z chwilą jego zawarcia zaczyna obowiązywać między małżonkami wybrany przez nich rodzaj ustroju umownego, czyli ustawowa wspólność nigdy nie powstaje. Gdy natomiast do zawarcia umowy doszło w czasie trwania małżeństwa, to z chwilą jej zawarcia ustaje ustrój wspólności ustawowej, który z woli stron zastępowany jest wybranym przez nie ustrojem. Małżonkowie mogą  rozszerzyć lub zawęzić zakres wspólności ustawowej, a także doprowadzić do zupełniej rozdzielności poprzez zawarcie stosownej umowy. W przypadku zawarcia umowy majątkowej już po zawarciu małżeństwa uznaje się, że z chwilą ustania wspólności udziały małżonków w majątku który do tej pory był ich majątkiem wspólnym są równe, chyba że strony ustalą w umowie inne udziały.

Wspólność rozszerzona

Wspólność rozszerzona polega na tym, że małżonkowie włączają do majątku wspólnego przedmioty, które w ustroju ustawowym należałyby do ich majątków osobistych. Co istotne, umowa taka nie ma na celu wprowadzenia do majątku wspólnego małżonków konkretnych składników majątkowych, jeśli więc strony postanowią rozszerzyć majątek wspólny na nieruchomości otrzymane przez każdego z małżonków w drodze darowizny, to będzie ona dotyczyła zarówno darowizn dokonanych przed zawarciem umowy rozszerzającej wspólność, jak i po jej zawarciu.

Wspólność ograniczona

Ze wspólnością ograniczoną mamy do czynienia, gdy grupa przedmiotów objętych majątkiem wspólnym zostaje włączona do majątków osobistych małżonków (np. dochody z tychże majątków).

Istotą rozdzielności  jest stan, w którym nie istnieje wspólność majątkowa, zaś małżonkom przysługują wyłącznie ich majątki osobiste obejmujące składniki nabyte zarówno przed zawarciem umowy, jak i później. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem i co istotne, nie potrzebuje zgody i obecności drugiego małżonka np. przy podpisywaniu umów dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej. Konsekwencją zawarcia takiej umowy jest brak możliwości wspólnego rozliczania się z podatku przez małżonków, umowa nie ma jednak wpływu na kwestię dziedziczenia czy wyłączenia małżonka ze zwolnienia przewidzianego w art. 4 a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Potencjalny wierzyciel traci możliwość zaspokojenia swojej wierzytelności z majątku wspólnego małżonków, ten bowiem przestaje istnieć w chwili podpisania umowy majątkowej. Aby jednak umowa ta była skuteczna względem wierzyciela, fakt jej zawarcia oraz jej rodzaj muszą być kontrahentowi wiadome. Wprowadzenie tego ustroju pozwala również na przeprowadzenie podziału majątku wspólnego małżonków, ustawa zabrania bowiem w czasie trwania pomiędzy małżonkami wspólności ustawowej żądać podziału majątku wspólnego.

Szczególną odmianą rozdzielności jest rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Tak jak to opisano powyżej małżonkowie zachowują pełną samodzielność majątkową, jednak z chwilą jego ustania ustania małżeństwa chroniony jest interes tego z małżonków, który miał ograniczone możliwości (np. wskutek wychowywania dzieci czy choroby) zwiększenia swego majątku. Taki małżonek może żądać wyrównania dorobków – w drodze zapłaty lub przeniesienia prawa. Dorobkiem każdego z małżonków jest  wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej, przy uwzględnieniu wskazanych w ustawie doliczeń oraz konieczności pominięcia niektórych składników.

Umowa majątkowa wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego, przy czym możliwa jest jej zmiana lub rozwiązanie, s małżonkowie mogą zmienić dotychczasowy rodzaj ustroju umownego na inny lub powrócić do ustroju wspólności ustawowej.