Zgodnie z brzmieniem art. 394 Kodeksu cywilnego zadatek dany podczas zawierania umowy ma takie znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od niej i zachować otrzymany zadatek. A kiedy sama zapłaciła zadatek, może zażądać sumy dwukrotnie wyższej. Kluczowym zagadnieniem jest w tym przypadku prawo odstąpienia od umowy, w innym przypadku bowiem – pomimo upływu terminu do zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży – obie strony jeszcze przez rok mają względem siebie roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej.
W pojedynczej lub podwójnej wysokości
Kwestie finansowe związane z wręczonym zadatkiem sprowadzają się do tego, że jeżeli kupujący nie przystąpi do przyrzeczonej umowy sprzedaży prawa własności nieruchomości z własnej winy, to straci kwotę zadatku wręczoną sprzedającemu przy umowie przedwstępnej, Jeżeli natomiast nie dojdzie do podpisania tej umowy z winy sprzedającego -wtedy to sprzedający będzie zobowiązany do zwrócenia kupującemu zadatku w podwójnej wysokości. W przypadku nie dojścia do zawarcia umowy przyrzeczonej bez winy żadnej ze stron zadatek ulega zwrotowi, zaś w przypadku zawarcia umowy przyrzeczonej może on zostać zwrócony (jeżeli np. cała cena ma zostać zapłacona z kredytu), co do zasady zaś jest wówczas zaliczany na poczet ceny.
Zaliczka
Zarówno prawo odstąpienia jak i kwestia zatrzymania zadatku są dwoma czynnikami, które odróżniają zadatek od zaliczki. Zaliczka jest kwotą wpłaconą na poczet ceny sprzedaży która w razie wykonania umowy zostaje zaliczona na poczet zapłaty ceny, a jeżeli nie dojdzie do umowy przyrzeczonej, zaliczka jest zwracana kupującemu bez względu na to kto ponosi odpowiedzialność za niezrealizowanie umowy przyrzeczonej. Do zaliczki nie mają zastosowania zasady obowiązujące przy zadatku, czyli przepadku lub obowiązku zwrotu w podwójnej wysokości.
Ważny jest również moment wręczenia zadatku – jeżeli zadatek płatny jest gotówką najlepiej poczekać z jej wręczeniem do momentu spotkania u notariusza. Strony mogą jednak zadecydować o wręczeniu zadatku w innym czasie bądź o uiszczeniu go przelewem bankowym. W tym ostatnim przypadku warto zastrzec w umowie przedwstępnej prawo odstąpienia od umowy dla sprzedającego, jeżeli w danym terminie kwota zadatku nie wpłynie na jego konto, bowiem w innym przypadku – pomimo braku przelewu kwoty zadatku od kupującego – strony będą nadal związane umową przedwstępną z której roszczenia wygasają dopiero po roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała zostać zawarta. Jest to spowodowane tym, że zadatek, jako tak zwana czynność realna, rodzi skutki prawne dopiero w chwili fizycznego przekazania pieniędzy.