Umowa darowizny

Umowa darowizny to umowa której celem jest nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści kosztem majątku darczyńcy. Tak jak inne umowy, umowa darowizny jest czynnością prawną dwustronną, co oznacza że jej zawarcie wymaga złożenia przez darczyńcę oświadczenia zawierającego jego zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy lub prawa na obdarowanego, jak i oświadczenia obdarowanego wyrażającego zgodę na to przeniesienie. Każda umowa dotycząca przeniesienia własności nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego czy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu  musi formę aktu notarialnego – umowa darowizny każdego z wymienionych praw zawarta w innej formie jest bezwzględnie nieważna.

Nieodpłatność świadczenia nie jest jedyną różnicą pomiędzy umową darowizny a inną umową przenoszącą własność:

1. Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

2. Gdy po zawarciu umowy darowizny, a  przed jej wykonaniem  stan majątkowy darczyńcy ulegnie takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Przyczyna, dla której doszło do pogorszenia stanu majątkowego darczyńcy, nie ma znaczenia, istotne jest, aby do zdarzenia tego doszło już po zawarciu umowy darowizny.

3. Obdarowany zawsze musi się liczyć z obowiązkiem zwrotu darczyńcy otrzymanej darowizny, jeżeli po zawarciu umowy darowizny dopuści się wobec darczyńcy rażącej niewdzięczność. O uznaniu, iż zachowanie obdarowanego ma charakter rażącej niewdzięczności w każdym wypadku decydują konkretne okoliczności, podlegające ocenie na tle stosunków i zwyczajów panujących w określonym środowisku. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że przez pojęcie rażącej niewdzięczności należy rozumieć tylko takie zachowania obdarowanego (działania lub zaniechania), które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Mogą one być związane tak z popełnieniem przestępstwa przeciwko darczyńcy np. przeciwko życiu, zdrowiu i czci, jak o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą (np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby mimo oczywistej możliwości). Uprawnienie do odwołania darowizny z przyczyny rażącej niewdzięczności obdarowanego wygasa po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego

4. Gdy czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli będzie miała charakter nieodpłatny , zwłaszcza przyjmie postać umowy darowizny, to pokrzywdzonemu wierzycielowi znacznie łatwiej będzie wystąpić przeciwko obdarowanemu korzystając z instytucji skargi paulińskiej. Decydują o tym dwa przepisy. Pierwszy z nich stwierdza, iż jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Uprawnienie pokrzywdzonego wierzyciela wygasa po upływie 5 lat od daty dokonania tej czynności.

5. Przepisy ustawy o księgach wieczystych u hipotece wyłączają ochronę nabywcy w postaci tzw. rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych w przypadku rozporządzeń nieodpłatnych, czyli np. w drodze darowizny. Zatem nawet fakt, iż darczyńca figurował jako właściciel w prowadzanej dla nieruchomości księdze wieczystej, nie będzie chronić obdarowanego, w przypadku gdy darczyńca nie był właścicielem darowanej nieruchomości lub prawo to zostało skuteczne zakwestionowane.

6. Jeżeli osoby uprawnione do zachowku nie otrzymały go w należnej wysokości bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje im przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Przy obliczaniu wysokości zachowku, dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Nie wszystkie jednak darowizny będą uwzględniane przy obliczaniu wysokości zachowku. Nie uwzględnia się darowizn, których zmarły dokonał w okresie więcej niż dziesięciu lat przed śmiercią na rzecz osób niebędących spadkobiercami oraz nie będących uprawnionymi do spadku oraz drobnych darowizn, zwyczajowo w danym środowisku przyjętych. Spadkobiercy mogą uniknąć roszczeń o zachowek w razie wydziedziczenia spadkobiercy w testamencie, uznania go za niegodnego przez sąd, a także odrzucenia przez niego spadku. W takim ostatnim przypadku na miejsce takiej osoby wchodzą jej dzieci i wnuki. Dodatkowo można skutecznie wyłączyć możliwość podniesienia roszczenia o zachowek w przypadku zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Umowę taką zawierają, w formie aktu notarialnego, potencjalny spadkobierca ustawowy , z drugiej zaś strony przyszły spadkodawca. Skutki umowy obejmują – co ważne – również zstępnych zrzekających się, chyba że umowa ze spadkodawcą mówi co innego.

7. Problem rozliczenia darowizn dokonanych jeszcze za życia spadkodawcy może pojawić się również na etapie działu spadku (tak sądowego, jak i umownego) w postaci obowiązku zaliczenia takich darowizn na poczet należnych poszczególnym spadkobiercom sched spadkowych. Obowiązek ten powstanie wyłącznie w przypadku dziedziczenia ustawowego i dotyczy rozliczeń pomiędzy zstępnymi lub między zstępnymi i małżonkiem. Spadkobierca może zmienić powyższą zasadę i zwolnić z obowiązku zaliczenia darowizny wskazane powyżej osoby. Z drugiej strony spadkobierca może nałożyć obowiązek zaliczenia darowizny również na spadkobiercę ustawowego innego niż zstępny lub małżonek . Gdy wartość podlegającej zaliczeniu darowizny jest większa niż wartość schedy spadkowej przysługującej obdarowanemu spadkobiercy, nie jest on uwzględniamy przy ustalaniu sched należnych poszczególnym spadkobiercom. Samo zaliczenie przebiega w ten sposób, że wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny podlegającej zaliczeniu. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.

źródło: Grzegorz Kaptur, Nieruchomości 2009, Nr 7, C.H. BECK

 

Związki partnerskie u notariusza

Osoby pozostające w związkach partnerskich (zarówno hetero- jak i homoseksualnych) na co dzień borykają się w wieloma problemami natury prawnej czy administracyjnej związanych ze wspólnym pożyciem. Pomimo braku regulacji ustawowych, obecne przepisy pozwalają uregulować przynajmniej niektóre kwestie i znacznie ułatwić prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Poniżej kilka instytucji prawnych w których pomoże notariusz:

1. tzw. „Umowa Partnerska” 

w związkach partnerskich ma głównie znaczenie symboliczne. Pomimo że polskie prawo takiej umowy nie przewiduje, strony mogą ją zawrzeć na zasadzie swobody umów. Jej treść podyktowana jest zarówno wymogami prawa, jak również – co wynika z doświadczenia Kancelarii – emocjami Partnerów, którzy czynią z jej zawarcia niejako swój ślub. W treści umowy znajdują się zapewnienia o miłości i wierności, Partnerzy przysięgają sobie opiekę i  czynią się wzajemnie osobami najbliższymi, a zatem np. wyłączają możliwość przesłuchiwania w postępowaniu karnym dotyczącym drugiego Partnera oraz umożliwiają wyrażanie  decyzji o sposobie leczenia (np. gdy drugi Partner jest nieprzytomny).

Pamiętać należy, że prawo polskie nie przewiduje zalegalizowanych związków partnerskich, więc niejednokrotnie respektowanie postanowień takiej umowy będzie zależało od dobrej woli osób trzecich. Zawarcie takiej umowy reguluje relacje między jej stronami, nie uczyni zaś ze związku odpowiednika związku małżeńskiego z wszystkimi jego właściwościami prawnymi.

2. Pełnomocnictwo

osobą upoważnioną do dokonywania czynności w imieniu i na rzecz Partnera-Mocodawcy nie musi być wyłącznie członek rodziny. Szerokie pełnomocnictwo w formie aktu notarialnego pozwoli Partnerowi-Pełnomocnikowi przykładowo  na nabywanie, zbywanie praw, obsługę rachunków bankowych, reprezentowanie na zgromadzeniach wspólnoty, umożliwi także załatwianie wszelkich spraw urzędowych.

Pamiętać należy, że  w przypadku gdy z przepisów wynika obowiązek dołączenia do akt sprawy oryginału lub urzędowo poświadczonego odpisu pełnomocnictwa, to z chwilą złożenia takiego dokumentu powstaje obowiązek zapłaty opłaty skarbowej w kwocie 17,00 zł. Pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane w dowolnej formie.

3. Testament

jedynym wyjściem, aby Partnerzy dziedziczyli po sobie jest sporządzenie testamentu. Testament może być sporządzony w całości odręcznie bądź w formie aktu notarialnego, przy czym to ta ostatnia forma daje większą pewność prawną.

Pamiętać należy, że jeżeli jeden z Partnerów do całego spadku powoła drugiego Partnera z pominięciem np. swoich zstępnych, mogą oni wystąpić do Partnera-Spadkobiercy z roszczeniem o zachowek. Ponadto Partner-Spadkobierca, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, jest osobą obcą w stosunku do Partnera-Spadkodawcy, więc co do zasady znajduje się w grupie podatkowej w której wyliczany jest najwyższy podatek od spadku.

4. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

aby wyłączyć roszczenia o zachowek zstępnych lub  w przypadku bezdzietnego partnera – jego rodziców, partnerzy mogą z uprawnionymi do zachowku członkami swojej rodziny (zstępni, małżonek, rodzice) zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, która to umowa zarówno wyłącza dziedziczenie tej osoby, jak i uniemożliwia jej dochodzenie zachowku.

Pamiętać należy, że jeżeli zawrze się taką umowę z członkami najbliższej rodziny, a Partner który został powołany jako jedyny spadkobierca w testamencie nie będzie mógł z jakichkolwiek powodów przyjąć spadku, spadek przejdzie na członków dalszej rodziny Partnera-Spadkodawcy z pominięciem tych osób, które na mocy umowy o zrzeczenie się dziedziczenia zrzekły się dziedziczenia po  Partnerze-Spadkodawcy.

5. Ugoda alimentacyjna

w przypadku gdy Partnerzy mają dzieci mogą zawrzeć ugodę alimentacyjną wskazującą w jakiej wysokości, formie i w jakich terminach zobowiązują się do przekazywania kwot pieniężnych na ich utrzymanie. Takie zobowiązanie poddać można w akcie notarialnym rygorowi egzekucji, która to instytucja ma na celu przyspieszenie procesu dochodzenia roszczenia.

6. Umowa dożywocia

umowa przenosząca własność nieruchomości bądź udziału w nieruchomości bez zapłaty ceny, ale w zamian za dożywotnią opiekę. Prawa osoby, która opieką ma być otoczona ujawniane są w dziale III księgi wieczystej. Od takiej umowy nabywca zobowiązany jest przy akcie notarialnym zapłacić podatek w wysokości 2% od wartości.

Wszystkie te instytucje są znane polskiemu prawu od dziesięcioleci, mamy jednak nadzieję, że zestawienie ich w jednym miejscu ułatwi Państwu podjęcie najlepszych dla siebie decyzji i ułatwi życie w związku partnerskim.

Umowa o alimenty w formie aktu notarialnego

Zgodnie z treścią art. 138  Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, strony mogą ustalić obowiązek alimentacyjny w drodze zawartej umowy notarialnej. W tym celu należy z osobą zobowiązaną do świadczeń alimentacyjnych  ustalić wysokość alimentów, termin oraz sposób ich płatności.

Umowa notarialna o ustalenie obowiązku alimentacyjnego powinna zawierać poza określeniem stron, osoby uprawnionej z tytułu alimentów, wysokości alimentów, terminu i sposobu ich przekazania również kwestię naliczania odsetek w przypadku opóźnienia płatności oraz ewentualnie zapis o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez dłużnika.

Akt notarialny zawierający oświadczenie dłużnika alimentacyjnego o poddaniu się egzekucji  jest tytułem  egzekucyjnym, który pozwala wystąpić wierzycielowi do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności. W przypadku, gdy dłużnik przestaje płacić ustalone notarialnie alimenty tytuł egzekucyjny wraz klauzulą wykonalności  staje się tytułem wykonawczym, który pozwala na skierowanie sprawy do komornika w celu wszczęcia egzekucji z majątku dłużnika ( np. z osiąganego wynagrodzenia za pracę).

Umowa alimentacyjna może być w każdej chwili zmieniona lub rozwiązana, a zawarcie Umowy nie wyłącza drogi sądowej w zakresie ustalenia lub zmiany zobowiązania alimentacyjnego. W żaden sposób jednak polskie prawo nie pozwala na zrzeczenie się w imieniu osoby uprawnionej świadczeń alimentacyjnych.